LOF DER ZOTHEID
In de cursus filosofie die ik volg, zijn we aanbeland bij het Humanisme. Erasmus komt aan bod. Zijn bekendste werk is Lof der Zotheid. Ik las dat boek toen ik een jaar of twintig was en herinner me dat ik me ermee vermaakt heb. Wat precies de strekking van zijn verhaal was weet ik niet meer, maar gelukkig frist de docent mijn geheugen op. In het boek worden allerlei maatschappelijke maar ook alledaagse dingen op humoristische wijze bekritiseerd door Vrouwe Dwaasheid. Haar boodschap is “Hoe verder de mens van mij afraakt, hoe minder leven erin zit.”
De cursus is niet alleen een opfriscursus over de inhoud van filosofie maar ook bedoeld om cursisten te laten denken en redeneren als filosofen. En dus krijgen we een opdracht naar aanleiding van het boek van Erasmus. In tweetallen praten we over wat we in de afgelopen week gedaan hebben dat normaal lijkt maar van een afstandje bekeken misschien toch een beetje zot is. Daarna bespreken we dat ook nog eens in de groep. De meeste mensen komen met dingen die ze doen terwijl ze weten dat het dom is. Bijvoorbeeld gebruik maken van de snooze-functie op de wekker terwijl die het opstaan alleen maar moeilijker maakt. Of vier keer op het knopje drukken bij het voetgangerslicht, wetende dat één keer het zelfde effect heeft. Ikzelf zocht het meer in allerlei aangeleerd gedrag waarvan je erachter komt dat je dat tot wet hebt gemaakt. Bijvoorbeeld dat je soep voorafgaand aan het hoofdgerecht dient te eten, en niet daarna. (Overigens lappen mijn kinderen deze regel vaak aan hun laars, zij eten soep liefst voor én na.)
Ook komen er voorbeelden langs van gedrag dat bijna niemand vertoont omdat het afwijkend is, maar waarvan je je kunt afvragen waarom dat eigenlijk zo is. Waarom is het bijvoorbeeld normaal om in de disco te dansen, maar niet in de kledingzaak als daar een lekker nummer gedraaid wordt. En als je thuis overvallen wordt door moeheid, ga je even liggen, maar als je dat in de supermarkt overkomt, ga je dan ook even liggen?
We lachen om alle voorbeelden en tegelijkertijd voelen we bewondering voor degenen die inderdaad het lef hebben om dwaas te zijn, af durven te wijken van datgeen dat “normaal” is.
Achteraf zit ik daar nog over na te mijmeren. Ik heb het idee dat in onze maatschappij de afwijking steeds minder plaats krijgt. Waar vroeger de dorpsgek een heel normaal fenomeen was, zien we die nu nog maar zelden. Ze zijn bij elkaar in een tehuis gezet en ontvangen daar ongetwijfeld de beste zorg, maar toch…..
Het onderwijs van vandaag de dag is erop gericht kinderen kennis te laten reproduceren. Een onderzoekende blik, een open houding, creatief denken en niets voor vanzelfsprekend aannemen; allemaal zaken die bij zouden dragen aan de ontwikkeling tot een uniek –en dus misschien beetje afwijkend- individu, maar die zorgvuldig “uitgeprogrammeerd” worden op school. Mocht er toch afwijkend gedrag te zien zijn, dan gaan we diagnosticeren en labels plakken, zodat ons kind een geldig excuus heeft om afwijkend te zijn.
En met de nieuwe technologie lijkt een wereld van alleen normale mensen binnen handbereik. Met de CRISPR-CAS techniek zullen we uiteindelijk in staat blijken elk stukje DNA van een nieuwe leven tevoren te kunnen programmeren. Een afwijking is dan een technische fout en niet langer een speling van het lot of de natuur. Maar juist in dat woord ligt voor mij de clou: speling…… Als het leven niet meer spelen is, maar alleen nog maar ernst en berekening, hoe leuk is het dan nog, zo’n leven? Zou je zo’n leven nog aan een kind willen en durven geven?
Hoewel ik van nature een denker en vrij ernstig ben, begin ik er steeds meer achter te komen dat het leven toch vooral spelenderwijs geleefd moet worden. Zonder spel kan het leven een zware taak worden. Met spel ontstaat ruimte voor ontdekkingen, fouten en nieuwe ervaringen. Met spel is er beweging, met spel komt er lichtheid in het bestaan. En een tikje zotheid. Kortom, die uitspraak van Vrouwe Dwaasheid bevat wat mij betreft een kern van waarheid. En dus is er een kans dat je me binnenkort soep etend aan het ontbijt treft. Of liggend op de dansvloer van de disco, met het boek van Erasmus in de hand.
