EEN GOED VERHAAL
Ik houd van een goed verhaal. Vanaf dat ik kon lezen liet ik mij graag meevoeren met allerlei avonturen. Achteraf op het gevaarlijke af, ik haalde het bedlampje van de muur en verborg dat onder de dekens om maar door te kunnen lezen, ook nadat het licht uit moest. Van Wipneus en Pim tot de Dolle Tweeling, van Remi tot het schoorsteenvegertje uit Levende Bezems; op enig moment kende de plaatselijke kinderbibliotheek geen geheimen meer voor mij. Ook als volwassene bezoek ik nog graag andere werelden via het geschreven woord. Een goed verhaal gunt mij een kijkje in andermans wereld of leven; ik reis zonder in een vliegtuig te stappen en ontmoet nieuwe mensen zonder de straat op te gaan. Als het goed geschreven is kan ik mij met één of meerdere personen uit het verhaal identificeren. Zo verruimt een goed verhaal mijn geest.
Ik houd ook erg van spelletjes doen. Ik vind het niet alleen gezellig om rond de tafel te zitten, er is meer: Waar dat bij leren, werken en sporten wel vaak een vereiste is, kan ik bij een spelletje “winnen” zonder een enorme prestatie te hoeven leveren. Door strategisch of met fantasie te spelen, of door domweg geluk te hebben. Maar het belangrijkste voor mij is dat ik letterlijk kan spelen, er staat niets op het spel. Dus, ik sta mijzelf bijvoorbeeld toe juist niet mijn best doen, of ik kies ervoor extreem graag te willen winnen, of om het hele spel tot één grote grap te verklaren en er een puinhoop van te maken. Kortom, ik kan mijn geëigende gedragspatronen lekker los laten en experimenteren. Precies zoals kinderen dat doen als ze spelen.
In mijn optiek hebben beide activiteiten te maken met datgene dat ons als mens onderscheidt van andere wezens op deze planeet. Taal, fantasie en spel zijn typisch menselijke attributen die een enorm belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van onze identiteit. Het verhaal van mijn familiehistorie, het verhaal dat bij mij thuis werd verteld over de maatschappij en de wereld, het verhaal over waar het in het leven om gaat dat in mijn vriendenkring de meeste volgers kent; al die verhalen hebben mij gevormd. En dat geldt tevens voor spel: al experimenterend leerde ik als kind welk gedrag werd beloond en welk werd afgekeurd. Het gedrag dat het meest bevestigd werd ontwikkelde ik verder en zo werd ik wie ik ben.
Helaas worden de laatste jaren verhaal en spel vooral benut (of misbruikt?) om mij aan te spreken als consument, arbeidskracht, kiezer, kijker of gebruiker.
Storytelling is een geliefd instrument geworden om mensen bij een product of een bedrijf te betrekken, nepnieuws wordt gebruikt om mijn stem te verwerven.
En laatst las ik uitgebreid over de nieuwste rage op marketinggebied. Spelelementen worden op allerlei plekken ingezet om mij gekluisterd te houden aan de website van een product, de televisie of een app. Gamification heet dat.
Wij hebben onszelf gedevalueerd tot arbeidskracht, consument, kiezer of kijker. Maar vooral tot voer voor databases, waarin ons gedrag wordt gekwantificeerd, zodat wij nog efficiënter kunnen worden bediend. We zijn nog slechts pionnen op het schaakbord van diverse industrieën.
Ik denk dat het een uitvloeisel is van het narratief waarin we verstrikt zijn geraakt. Hoofdingrediënten van dat verhaal zijn vooruitgangsgeloof, groei, marktdenken en maakbaarheid. Succes –vooral in economisch opzicht- is de meetlat geworden waartegen we die groei afmeten. Het besef dat we deel uit maken van de natuur en van een gemeenschap, is naar de marges van de bladzijden verdwenen, bij velen zelfs van de pagina gevallen. Bij gevolg zijn we elkaars concurrent geworden, op individueel niveau maar ook in groter verband. Daarom kunnen we de grenzen niet openstellen voor anderen, want die vormen een bedreiging voor het succes van onze samenleving en onszelf.
Maar steeds minder mensen herkennen zich in dat verhaal, steeds minder mensen vertrouwen op de goede afloop, met als gevolg identiteitscrises op alle niveaus.
Om die te bezweren borduren politieke stromingen voort op oude gedachten. Progressieven poetsen de verlichtingsidealen nog eens op, conservatieven schudden de kussens van het nationalisme op: het zijn dezelfde Wipneus en Pim die weliswaar modernere avonturen beleven maar nog steeds dezelfde tactieken hanteren om de goede afloop voor elkaar te boksen. Maar daarmee loopt het sprookje dit keer misschien niet goed af, nieuwe tijden vragen immers om nieuwe ideeën.
We hebben een nieuw narratief nodig waarin we onszelf kunnen herkennen. Een verhaal waarmee we de toekomst vol zelfvertrouwen tegemoet kunnen treden. Hier en daar heb ik ingrediënten ontdekt, maar een samenbindend idee lijkt nog te ontbreken. Als dit tijdperk dan toch het antropoceen heet, stel ik voor dat we eerst nog eens heroverwegen wat het betekent om mens te zijn, misschien biedt dat soelaas. Want ik hoop op een verhaal dat recht doet aan alle aspecten van mijn mens-zijn.
